Жаңы өргөөнүүн
Жакканы арча болсун,
Жайылып короосу малга толсун,
Түндүгүн түнөрбөсүн,
Кемегең кемибесин,
Уугуң учтуу болсун,
Керегең кептүү болсун,
Келиңиң эптүү болсун!
Apr
05
Apr
04
“Караѳзгѳй” күүсү
Кенжебек АЛДАЯР, күүчү
Кыргыз санжырасындагы Ормон хан менен Балбай баатыр эрегиши кадимки кыргыз күүлѳрүнүн кайталангыс ѳзгѳчѳ жаралган залкар кара күүлѳрүнүн бири «Караѳзгѳй» күүсүнүн жаралышына себепкер болгондугун бүгүнкү күндѳ кыргыз элине таанымал залкар күүчү, комузчу Н.Абдрахманов айтып жүрѳт.
Ѳз доорунун атактуу шайыры, залкар күүчү Боккѳтѳн кара күүлѳрдүн каймагын калпыган, улуу кайрууларды жаратып эллине калтырган улуу инсан болгон. Ал ѳзүнүн заманында кыргыз ичинде болуп жаткан окуялар, ич ара ыйкы-тыйкылар улуу күүчүнү кайдыгер калтырбай, ошол окуяларды Эстен кеткис түбѳлүк комуз кылына салып, жан дүйнѳнү сыдыргыдан ѳткѳргѳн керемет кайрыктарга ширетип, элдин жан дүйнѳсүнѳ киргизген.
Apr
04
Манасчылар
Бакыт АБЫЛОВ
Улуу Манас – бул байыркыны, кечээкини, бүгүнкүнү, эртеңкини туюндурган бир бүтүндүк. Андыктан:
Алтындай сѳздү куюлткан,
Айкѳлдү айтып туюнткан,
Шекердей сѳзүн куюлткан,
Шерлерди айтып туюнткан,
Элирип айтып киргенде,
Табиятты кубулткан,
Обондон жамгыр куюлткан,
Күн-түндѳп айтып «Манасты»,
Айрандай элди уюткан
манасчылар жѳнүндѳ сѳз кылмакчыбыз.
Байыркы манасчылар: Ырамандын Ырчы уулу, Жайсаң ырчы, Токтогул ырчы, Келдибек Карбоз уулу, Балык Кумар уулу, Акылбек ж.б.
Apr
04
Гений жөнүндө баллада
(Алп манасчы Саякбай Каралаев жөнүндөгү китептен үзүндү)
Каныбек ИМАНАЛИЕВ, коомдук ишмер, журналист
МАНАСЧЫ КИМ?
Чынында эле манасчы ким?
Манасчы – бул өткөн-кеткенди, тээ качанкы бир атам заманды көз алдыңа элестеткен санжырачы.
Манасчы ким?
Албетте, байыркынын баянын саймедиреген жомокчу.
Ал өткөн доорду бүгүнкү күнгө байланыштырып турган көпүрө. Оңой эле бизди миң жылга артка алпарып коё алат.
Манасчы – бул жан-дүйнөңдү козгоп, көңүл эргитип айгай салган төкмө.
Ойду нускалап айткан чечен. Жүлүндү муздатып, жүрөктү сыздаткан кошокчу.
Ырчы гана эмей, ал ырды ойлоп чыгарган акын. Ага обон салган обончу.
Эр жүрөктүүлүктү даңаза кылып, чакырык таштаган эрен.
Сөздү алтын, күмүш, бермет, жакут менен шөкөттөгөн зергер.
Сөз менен баян кылып, сөз менен элес тарткан сүрөткер.
Apr
04
Манасчы жана илме кайып дүйнөсү
Талантаалы БАКЧИЕВ, манасчы, филология илимдеринин кандидаты
Элдин ишеними боюнча «тандалгандар гана манасчы боло алат». Бирок аларды кимдер тандайт? Тандоо учурунда алар кандай сынактардан өтөт? Деги эле бул өзү кандай сырдуу дүйнөгө оролгон кубулуш?
Белгилүү орус окумуштуусу Н.Рерих өзүнүн «Түбөлүктүүлүк жөнүндө…» аттуу китебинде мындай дейт: «Манас – бул жогорку деңгээлдеги аң-сезимдин чыңалуусунун натыйжасында жаралган нур, жарык. Ал эми анын адамзатка, ааламга болгон баалуулугун изилдеп, турмушка колдонуунун учуру келди» (5.172). Ооба, кыргыз сыйынса да, колдоо сураса да, алкаса да, сүйүнсө да, кайгырса да «Манас!» деп, Манаска кайрылат. Манастын өзүн эле эмес, анын дүйнөсүн, энергиясын жана ага тийиштүү бардык кубулуштарды да өзгөчө ыйык тутат. Манас дүйнөсүнүн табигый бир көрүнүшү катары, «Манас» баянын айткан манасчылардын да эл ичиндеги орду обурактуу. Көчмөн кыргыз элинин сыйынганы жана тайынганы Манас. Мунун себеби эмнеде? Өңгөсү өңгө, бирок Манаска болгон элдик ишеним ушунчалык терең, ушунчалык бекем! Мунун төркүнү эмнеде? Эмне үчүн жалпы кыргыз эли (эл ичиндеги кайсы бир уруу эмес) бир Манаска жана анын дүйнөсүнө ушунчалык зор маани бөлүп, аны кыргыз элинин колдоочусу-пири, куту катары тутуп келет?
Apr
04
Нурланбек НЫШАНОВ, «Ордо Сахна» фольклордук-этнографиялык тобунун музыкалык жетекчиси: «Байыркы кайрыктарда чоң энергетика бар»
Маектешкен Канышай БЕШБАЕВА
Кыргыздын улуттук музыкасы, улуттук аспабы дегенде кѳпчүлүк комузду, темир ооз комузду түшүнѳт. Кыргыздын булардан тышкары жыгач ооз комуз, чогойно чоор, сыбызгы, керней, сурнай сыяктуу элдик аспаптарынан дээрлик кѳбүбүздүн маалыматыбыз жок. Бүгүн кепке тарткан маектешибиз Нурланбек Нышанов жогоруда аты аталган аспаптардын баарында ойноп, улуттук консерваторияда, Күрѳңкеев атындагы музыкалык мектепте нукура элдик аспаптар боюнча сабак берет. Биз музыкант менен кыргыздын байыркы музыкасы, коомчулуктун сейрек кездешүүчү аспаптарды кабыл алышы, алардын жасалыш тарыхы туурасында сѳз кылдык.
– Нурланбек мырза, кыргыз аспаптарынын жан дүйнѳңүзгѳ жакындыгы эмнеден улам болду?
– Менин балалыгым 70-жылдарга туура келди. Бул мезгилде элдик аспаптар экинчи планга чыгып, эстрадалык-вокалдык топтор түзүлүп, аспаптардан аккордеон менен гитара абдан популярдуу болуп турган эле. Комуз, темир комузда ойногон ѳнѳрпоздор солгундап, кыл кыякчылар саналуу гана болуп калган. Ал эми чоор, сыбызгы сыяктуу аспаптарда ойногондор дээрлик жокко эсе болуп кеткен. Бул ошол учурдун идеологиясына, замандын ѳзүнѳ жараша болгон. Албетте, кыргыз эли үчүн аккордеон менен гитаранын да кызматы чоң. Бирок, ошол мезгилде булар улуттук обондорду, күүлѳрдү артка сүрүп салган.
Apr
04
Өспүрүм бала ханды сөзгө жыкканда
Асыкбек Оморов (Чын Темир), жазуучу
Байыркы кылымдардан баштап Совет дооруна чейин чечендикке байланыштуу ар кандай окуялар, айтыштар, алым сабак айтым кептер бир болгон окуядан кийин эл арасында ооздон оозго айтылып, жазылган китептерге караганда, бүгүнкү күнгө чейин калк ичинде оозеки сакталып, муундан муунга айтылуучу сөздүн күчү, мааниси бузулбай жашап келген.
Орус элинин улуу жазуучусу Н.М.Карамзин орустардын тарыхын бурмалап, жокту бар кылып, орустарга «медвежья услуга» кылып келсе да, эл арасында китепке түшкөн нерсе оозеки чыгармаларга караганда көп багыттарын жогото тургандыгын байкаган. Себеби, анын улуту кыпчак болуп түпкү аталардан бери калган көп окуялар ооздон оозго тарап, көпчүлүк эл китеп окуганга караганда угуу сезими менен көп нерселерди биле тургандыгын аныктаган. Адам китептеги нерсени кайра качан болсо да окуп алам деп көңүлкош мамиле кылат. Ал эми оозеки айтылган нерсени өз убагында кармап түшүнүп калбасаң, эң сонун айтылган ойлор, чечендик сөздөр жоголуп, маани-маңызсыз болуп калышы мүмкүн деп ар бир уккан адам өзүнчө ой кылат. Ошондуктан, оозеки айтылган кызыктуу аңгемелер, атургай жомоктор, уламыштар, ырлар укумдан-тукумга, муундан-муунга берилип, жалпы кыргыз элибизде ушул күнгө чейин сакталып келет. Бул айтылып келген ар башка доордогу окуялар ар бир чечендин талантынын өсүп-өнүгүшүнө жараша кооздолуп айтылып, ал эми уккан эл бул окуяларды ушул күнгө чейин кечээ эле болгон сыяктуу сактап келген.
Apr
03
Ай жаңыргандагы бата
Ай көрдүм, аман көрдүм,
Айдын мунарынан,
Жердин кучагынан,
Жегилик дан,
Бир кыштык саман көрдүм.
Жесирге жемиш,
Жетимге жеңиш,
Жөөгө – улоо,
Жалкоого – мээнет,
Жалгызга – эрмек,
Иштерманга – кут,
Сараңга – жут,
Ушакчыга – уу,
Ак ниетке – туу,
Баарыга кайыл заман көрдүм.
Айдан аман, жылдан эсен бололу.
Келерки ушу күнгөчө
Өсүп-өнүп тололу.
Бакалга – тар,
Букарга – бай Ай бол!
Оомийин!..
Apr
03
Ѳрүүлүк (кѳчүп келүү)
Жакын кѳчүп келген үй-бүлѳнүн жакын-алысына карабай, куржун кечеге тамак-аш (бышкан эт, каймак, май, боорсок, кымыз, бозо, ж.б.), айрымдарына кездеме, мал, буюм-тайым (шырдак, туш кийиз, тѳшѳк, кийит ж.б.) алып барып, жаңы конуштагы эшик-тѳрүн кѳрүү. Ал үй да жетине албай, бар оокатын аябай, кабыл алат. Жандык союп да коет.
Айрым учурда ѳрүлүктѳп баргандарга кайра кийим да кийгизет. Сыр билги немелер бири-бирин сыйлап турат. Жакшы кошуналар ырыстуу тамактарына тең орток болушат. Конок келген үйдүн кадырлуу меймандарынын катарында отурушат. Ѳрүлүктѳн таарыныч да, мактаныч да пайда болот. «Жанаша кѳчүп барсам, беш токоч ѳрүлүгү болбоду», «Эшик-тѳрүн кѳрѳ элекпис, кошуна-колоңго жок немелер экен» сыяктуу сындар айтылат. Ушундайдан алыс-жакындардын аралары ачылап кетүүлѳрү да болуп жатат.
Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби
Apr
03
Тирешкен эл менен бийлик же 20 жылдан берки мээкаңгыт идеология
Чоюн ӨМҮРАЛИЕВ, жазуучу-философ
Учурда, Элдик Курултайдын мамлекеттик түзүлүштү башкаруудагы чыныгы ордун табуу зарылдыгы турганы айтылып, бул багытта интеллигенция өкүлдөрүнүн арасында азыр изденүү күч. Конституциядагы Курултайдын ордун аныктоого умтулган бир нече долбоорлор бар. Алардын бирин өткөн жылдан бери Чоюн Өмүралиев да сунуштоодо.
Акыркы бир-эки жылда жандуу талкууга алынган курултай маселеси боюнча ар кандай кёз караштар биздин гезиттин бетинен да орун алып келатат. Өлкөнүн адашуусу, анын түзүлүшү, орду, курултай мааниси тууралуу Чоюн Өмүралиевдин бүгүнкү Кыргыз Эл Республикасынын концепциясы окурмандарыбызды кайдыгер калтырбайт деп ойлойбуз.