Mar 20

Кудалашуу салты. Аялдар расими

Асыкбек Оморов (Чын Темир)

Кыргыз эли эң байыркы эл болгондуктан кырктан ашык уруулар Азиянын чыгышы Манчжуриядан баштап Днепр (Делбирим) дайрасына чейин жашап, ар кайсы сырткы күчтөр болгон уйгур, кытай, калмак элдери менен тарыхта белгилүү болгондой ар кылымда, ар кандай убактарда согушуп, бирде жеңип, бирде жеңилип, оомалуу-төкмөлүү дүйнө дегендей, ар кайсы багытка чачылып, бирде толукталып, бирде бөксөрүп, элибиз азайып келген. Ал эми XI кылымдын аяк ченинде сельжуктардын султанынын өтүнүчү менен кыргыз каганаты Орто Азияда бийлик жүргүзүп турганда Европанын рыцарларына каршы, же болбосо диндер ортосундагы согуштарда капырларга каршы 30 миң атчан кыргыз жоокерлери ислам динин сактоо үчүн сельжуктарга (түрктөргө) 1096-жылы жардамга барышып, алар менен бирдикте төрт жыл катары менен согушушкан. Ушул согуштан бир да кыргыз жоокери тирүү өз мекенине кайткан эмес. Бул кыргыз элинин сырткы душмандар менен болгон кагылышуусундагы саны жагынан көп жоготууга учураган согуштарынын бири десек эч жаңылышпайбыз. Ата-бабаларыбыздын тосмолуу мүрзөлөрү бүгүнкү күндө да Түркиянын Никей шаарында турат. Буга окшогон тарыхый мүрзөлөр Монголияда, Манчжурияда, Кытайдын мурунку Тан империясында, Ооганстан аймактарында сакталып калган.

Толугу менен

Mar 20

Хандын Сулуучачка жыгылганы

Асыкбек Оморов (Чын Темир), жазуучу

Көркөм сөздү, поэзияны жакшы көргөн элде – макалдаштырып сүйлөө, кези келгенде насыят, терме ырлардан ырдоо жогору бааланчу. Атадан балага калып келе жаткан макал-лакаптарды, санат-насыят, терме ырларды чечендер жалаң гана сөзүнүн кооздугу үчүн пайдаланбастан, айткан сөзүнүн тууралыгын далилдөө үчүн да колдонуп келишкен. Ошондуктан, эл өкүлдөрү болгон элчи, жуучу, доочулар элде мындай макал бар деп ата-бабаларынын айтылган сөздөрүн мисал кылып, ана сөздөн ишке өтүшкөн. Ал эл өкүлдөрүнүн айтылуучу сөзү жалпы элди ишендирип, муютуп, бардыгын сөз менен баш ийдиришкен. Ошол айтылган сөзгө жараша иштин жыйынтык маселеси чечилээр эле. Сөз тапкан чечендерге эл аргасыздан баш ийип, аларга урмат көргөзүп келген. Кези келгенде чечендер ханга, бекке, казы, молдо, болуштарга да калыс сөзүн айтып, алардын ээлеген социалдык ордуна караган эмес. Ошол тайманбастыгы үчүн алар эл арасындагы чечен деген атка конушчу. Бир жолку эл арасында отурушта Жээрен чеченди Кайназар молдо уяткаргысы келет да: «Жээрен чечен, Жээрен чечен десе эле аягың жерге тийбей калды. Орозодо курмандык чалбай, динден чыкмак болдуң, тиги дүйнөдө өлүгүң сыртта калаар бекен» дейт. Анда Жээрен чечен «Сөздү убагында айтпаса атасы өлөт» деген. Айтса укпай турган дүлөйлөр бар, ачпаса көрбөй турган сокурлар бар.

Толугу менен

Mar 20

Кыргыздын ырым-жырымдары

Асыкбек Оморов (Чын Темир)

Кыргыздын ырым-жырымдары кылымдар бою атадан балага оозеки айтылып, сакталып келген. Аларды жөнөкөй адамдардан эл башкарган бий, болуш, хан, каган, атургай императорлорубузга чейин ыйык тутуп, өз жашоолорунда колдонуп келишкен.

Толугу менен

Mar 20

“Насыйкат” күүсү

Кенжебек Алдаяр, комузчу

Жолугушууң- айрылганың, айрылышууң- табышканың… Кудурети күчтүү улуу Кудай улуу диндерди жаратып, адамдарды өзүнө баш ийдирүүнү, таанытууну көздөгөн. Кандай жеңиштер, кандай Бакыттар, кандай Байлык, кандай Мураттар болбосун, улуу Кудайдын жаратмандыгынын жемишинин бир учкундары бул дүйнөдө, бул жарыкта оопасыз. Же бул жашоодо бүгүн бар да, эртеңжок деген залкар ой толгогон сезим күү кылына келтирилип, Насыйкат деп ат берилип, адамдарга жараша түрдүү улутка түрдүү элге түрдүү диндер таратылып, жайылтылып, убактысы келгенде ал пайда болуп, убактысы келгенде алардын касиети, сыры өз мөөнөтүн өтөп бүтүп, өзүнөн өзү жок болгон.

Толугу менен

Mar 20

«Аталардын аманаты, азыркылардын аракети»

Роза Аманова, КР эмгек сиңирген артисти, искусство таануу илимдеринин кандидаты, «Кыргыздын салттуу музыкасы» фондусунун жетекчиси

Көчмөн кыргыз элибиздин тарыхын добулбастын добушунда сактап, Алтайда, Энесайда эн тамгасын жараткан эзелки кыргыз калкынын баскан жолун кыл кыяктын, комуздун күүлөрүндө кайрып, «Манас» баштаган Улуу өнөрдүн мунарасын сыбызгынын сыйкырдуу үнүнөн тургузган кыргыз элинин салттуу музыкалык казынасы – айтуучулук, аспапчылык жана аваздык-аспапчылык өнөрү.

Кыргыздын салтуу музыкасы калкыбыздын кайгысы менен кубанычын, тарых-таржымалын, эне тилин, максат-тилегин, үрп-адатын, салт-санаасын, эстетикалык жана философиялык түшүнүктөрүн санжырасы менен жомокторунан баштап эпосторунда, обон кайрык ырларында жана күүлөрүндө сактап келди.

Толугу менен