Айтылуу шумкар көздөй бол,
Адам таппас сөздүү бол.
Байсалдуу артың үзүлбөс,
Бак баштаган көчтүү бол.
Балага балтыр бешик бол,
Бакытка ачык эшик бол,
Улууну сыйлап жетик бол,
Кичүүгө өмүр кешик бол.
Аккан суунун шары бол,
Балбандардын алпы бол,
Оорулууга дары бол,
Опол тоодой кары бол.
Кыдыр болсун жолдошуң,
Кыйын күн башта болбосун.
Ыйык тут ата ордосун,
Омийин, кудай колдосун!
Алтындан болсун жакаң,
Күмүштөн болсун такаң.
Ташка таруу өнгөнчө,
Тарчылык көрбөй өткүлө.
Музга буудай өнгөнчө
Муңчулук көрбөй өткүлө.
Жүзүңөр жайнап, келиштүү болгула.
Толгон айдай өрүштүү болгула.
Катарыңардан озгула,
Козгогон чоктой козгула.
Эң алды берекечил болгула.
Чамгарагыңар бийик болсун,
Босогоңор берик болсун.
Боо бакчаларың
Алма менен өрүк болсун.
Башыңда дайым,
Кулпунган кундуз бөрк болсун.
Ак жүзүңдө жарыңдын,
Ак элечек көрк болсун.
Оомийин…
Булактай тунук бол,
Кичүүгө өрнөк бол.
Жаман көздөн алыс бол,
Каптап кирсе калың жоо
Баш кайтараар сеси бол,
Акыл-ойдун кени бол
Арстандай айбаттуу бол,
Чалкар болуп көлдөй тол.
Чалкыган узак өмүрлүү бол,
Өмүрдүн баркын бил.
Жакшынын кадырын бил.
Адамдын адалын бил.
Жарыңдын көңүлүн бил,
Эне сүтүн актай бил,
Кудайдын амирин бил!
Оомийин!
«Жашыңда жайрап кал,
Гүлгүндө күбүлүп кал.
Сууга ыргыткан таштай бол,
Караңгыда тараган чачтай бол.
Муздаган таштай бол,
Мүлжүгөн баштай бол!
Күйгөн көмүрдөй бол,
Керткен дүмүрдөй бол!
Кончо конгон чечтей бол,
Туман баскан кечтей бол!
Аарчыган пияздай бол,
Куйкаланган шыйрактай бол,
Билеги жок чырактай бол!
Ичкенинен ирим болсун,
Жегенинен желим болсун!»
«Оомийин, олуя колдо,
Кызыр жөлө!
Өлбөс өмүр берсин!
Кетпес кең дөөлөт берсин!
Пайгамбар батасын берсин!
Бак-дөөлөтүн берсин!
Шыбагалуу баш берсин!
Берекелүү аш берсин,
Узун өмүр жаш берсин.
Уучуң узарсын,
Жаның жайылсын,
Өмүрүң узун болсун,
Өрүшүң жайык болсун!
Ынтымак берсин,ырыс берсин!
Кудай куру калтырбасын,
Теңирим өзү жалгасын! Оомийин!»
«Жүзүң нурлуу болсун,
Жүрөгүң сырлуу болсун,
Тилиң ырлуу болсун.
Жигиттин сырттаны атанын,
Өнөрүң сегиз кырлуу болсун.
Бир үйдүн баласы болбо,
Миң үйдүн санасы бол!
Бир элдин атасы болбо.
Миң элдин атасы бол!
Бир тонго жака болбо,
Көп көлдүн агасы бол!
Акты ак деп баала,
Караны кара деп сана.
Өзөгүң талса өзөн боюн жала,
Башыңа иш түшсө көпчүлүктү сагала.
Белге таңуу кемер бол,
Өзүңө-өзүң кемел бол.
Досуңа эдил бол,
Элиңе адил бол!»
Жаңы өргөөнүүн
Жакканы арча болсун,
Жайылып короосу малга толсун,
Түндүгүн түнөрбөсүн,
Кемегең кемибесин,
Уугуң учтуу болсун,
Керегең кептүү болсун,
Келиңиң эптүү болсун!
Асыкбек Оморов (Чын Темир), жазуучу
Байыркы кылымдардан баштап Совет дооруна чейин чечендикке байланыштуу ар кандай окуялар, айтыштар, алым сабак айтым кептер бир болгон окуядан кийин эл арасында ооздон оозго айтылып, жазылган китептерге караганда, бүгүнкү күнгө чейин калк ичинде оозеки сакталып, муундан муунга айтылуучу сөздүн күчү, мааниси бузулбай жашап келген.
Орус элинин улуу жазуучусу Н.М.Карамзин орустардын тарыхын бурмалап, жокту бар кылып, орустарга «медвежья услуга» кылып келсе да, эл арасында китепке түшкөн нерсе оозеки чыгармаларга караганда көп багыттарын жогото тургандыгын байкаган. Себеби, анын улуту кыпчак болуп түпкү аталардан бери калган көп окуялар ооздон оозго тарап, көпчүлүк эл китеп окуганга караганда угуу сезими менен көп нерселерди биле тургандыгын аныктаган. Адам китептеги нерсени кайра качан болсо да окуп алам деп көңүлкош мамиле кылат. Ал эми оозеки айтылган нерсени өз убагында кармап түшүнүп калбасаң, эң сонун айтылган ойлор, чечендик сөздөр жоголуп, маани-маңызсыз болуп калышы мүмкүн деп ар бир уккан адам өзүнчө ой кылат. Ошондуктан, оозеки айтылган кызыктуу аңгемелер, атургай жомоктор, уламыштар, ырлар укумдан-тукумга, муундан-муунга берилип, жалпы кыргыз элибизде ушул күнгө чейин сакталып келет. Бул айтылып келген ар башка доордогу окуялар ар бир чечендин талантынын өсүп-өнүгүшүнө жараша кооздолуп айтылып, ал эми уккан эл бул окуяларды ушул күнгө чейин кечээ эле болгон сыяктуу сактап келген.
Ай көрдүм, аман көрдүм,
Айдын мунарынан,
Жердин кучагынан,
Жегилик дан,
Бир кыштык саман көрдүм.
Жесирге жемиш,
Жетимге жеңиш,
Жөөгө – улоо,
Жалкоого – мээнет,
Жалгызга – эрмек,
Иштерманга – кут,
Сараңга – жут,
Ушакчыга – уу,
Ак ниетке – туу,
Баарыга кайыл заман көрдүм.
Айдан аман, жылдан эсен бололу.
Келерки ушу күнгөчө
Өсүп-өнүп тололу.
Бакалга – тар,
Букарга – бай Ай бол!
Оомийин!..
ЖУМАКАДЫР уулу Молдомуса
Пендени алдаса болот, Кудай менен тарыхты алдай албайсың.
***
Кылган жакшылык-жамандык жети муундан бир кайрылат.
***
Жакын адамдарыңдын жаңылыштыгын кечире бил.
***
Бечараны сыйлай жүр, кайрымы өзүңө тиет.
***
Өз катачылыгыңды балаңа кайталатпа.
***
Арманын күүгө сала билгендин жүрөгү бат сакаят.
***
Бирөөгө кыйынсынганың – өзүңдүн пастыгың.
***
Ак көңүлдү дардес дебе, дилинде арамдык жок болсо.
***
Бул жарыкчылыкта баарына тобо кыла жүргөн оң.
***
Чыныгы тарыхты жазыш – бул өтө оор иш, чындык бардыгына жага бербейт.
***
Эң негизгиси – жандүйнөңдүн оту өчпөсүн, анда жашооңдун токтогону.
***
Элинин салт-санаасын унутуу ата-бабалардын каргышына калганга тете.
***
Теңирди асман-жерден издебе, көкүрөк-көөдөндөн тап.
***
Чачымды бубак аралай баштаганда маркум ата-энемди көп эстечү болдум.
***
Кур намыс – бул чабалдыктын белгиси.
***
Ар бир адам жамандык менен жакшылыкты өз пейилинен табат.
***
Жарк этип күйүп, жалп этип өчпө, кумурскадай из калтыр, ал – түбөлүктүү.
***
Учурунда бардык жакшы нерселерди барктай бил.
***
Оорунун башаты – бул санаа.
***
Руханий дөөлөтү пас адамдарга сырыңды ачпай жүр.
***
Колуңдагы бактыңды байкабай чачып алба, чогулта албай кыйналасың.
***
Оттун жылуулугу табы өчкөндө, суунун баалуулугу чаңкаганда, жаштын баалуулугу улгайганда билинет.
***
Ар бир адамдын өз деңгээлине жараша сүйүнүч, кайгысы болот, бул тагдыр.
***
Жакшы адамдар менен пикир алышсаң, чаңкаганда тунук булактан моокум кандыргандай.
***
Ички руханий байлыгың сүйлөгөн сөзүңөн, кылган аракетиңден байкалат.
***
Турмуштун бороон-чапкынын башыңдан өткөрбөсөң, жашоонун баркын билбейсиң.
***
Итче ырылдабай, бөрүдөй көк, айткан сөзгө бек бол.
***
Шумкардын баары кыраан эмес, чогулуштун баары жыйын эмес, майнап чыкпаса.
***
Өтө боорукерчилик чекеңе аттын такасындай тийбесин.
***
Бирөөнүн жакшылыгына сугуңду артпай жүр.
***
Кеңешчиси жок жигит түйшүктү көп тартат.
***
Аракет сенден, берекет Теңирден.
***
Бийикке чыгыш өтө оор, түшүш андан да кыйын.
***
Эл менен ойнобо, агымында каласың.
***
Бирөөлөрдүн ички дүйнөсүнө анын каалоосу жок кирбе.
***
Жасалма акча менен жалган абийирдин айырмасы жок.
***
Булбулдун сайраганын чаташтырба, кээде баканын үнү да керемет.
***
Жер асылы кыртышында, адам асылы руханий дөөлөтүндө.
«Көк асаба» (№15(15) 04.08.2009)