Mar 15

“Кытайлык казактар “Кара жорго” ыр-бийин кытайлык кыргыздардан үйрөнгөн”

1087_g

Болот ДЫЙКАНБАЕВ, жеке ишкер, 10 жылдан бери “Кара жоргону” кыргыз элине сиңирем деп аракеттенип келген мекенчил инсан

 5-март күнү борборубуздагы «Ала-Тоо» аянтында «Ак калпак күнү» өтүп, 3 жылдан бери белгиленип келаткан бул майрамдын быйылкы өзгөчөлүгү – кыргыздын байыркы улуттук бийи «Кара жоргонун» көпчүлүк менен бирге бийлениши болду. Учурда «Кара жорго» бийи кыргыздыкыбы же казактыкыбы деген талаш-тартыш суроолор көп болгондуктан, биз бул бийди Кыргызстанга кеңири жайылтып, таанытып жаткан жеке ишкер Болот Дыйканбаевге кайрылып, “Кара жорго” тууралуу кеңири айтып берүүсүн өтүндүк.

Толугу менен

Sep 11

Кайып пирлер

Калк ээси –  Калкаман

Жигит пири – Шаймерден

Кыздын пири – Арзыкан

Жол ээси – Жоламан

Акын пири – Асан шайыр

Дыйканчылык пири – Баба Дыйкан

Уста пири – Дѳѳтү ата

Шамал пири – Желкайып

Тоонун пири – Тастар ата

Азиз пири – Корошон ата

Жылкы пири – Камбар

Тѳѳнүн пири – Ойсул ата

Уйдун пири – Зеңги баба

Кийик пири – Кайберен

Койдун пири – Чолпон ата

Эчки пири – Шыбыр ата

Кумурска пири – Кумпа байан

Чегиртке пири – Черте байан

Иттин пири – Кумайык

Куштун пири – Буудайык

Sep 11

Аш таппасаң да, сѳз тап…

Ак жалгасын – жакшылык болсун, жакшылык жалгасын

Акка моюн сунуу – каза болуу, дүйнѳдѳн кайтуу

Акма кулак – укканынын баарын унуткан адам

Ак ѳпкѳ болуу – кыйналуу, күйүгүү

Акыбети кайтуу – ишинин үзүрүн кѳрүү

Аягы асманга чыгуу – жамандык ишинин бети ачылып, уят болуу

Аягы жерге тийбеген – иштебей, ушак айтып басып жүргѳн

Бармагынан бал тамган – уста, чебер адам

Бармагын тиштѳѳ – ѳткѳн ишке ѳкүнүү, ѳкүттѳ калуу

Баш териси бузук – жаман ойлуу, ниети бузук.

Баш териси  тырышуу  – кыжырлануу, жинденүү, ачуусу келүү

Башы байлануу – ѳз ою жок, бирѳѳлѳрдүн эрки менен болуу

Башы жер саюу – иши оңунан чыкпай калуу

Бекер ооз – оозуна келгенди сүйлѳй берүү

Белди бекем буу – кайраттан, ѳзүңѳ дем бер

Бели каткан – чоңоюп эр жеткен, баралына келген

Бели майышкан – кыйынчылыкка туруштук бере албай калган

Бетинде кызылы бар – абийирдүү, уяттуу, намыстуу

Бети карайып калган – маскара, уят болгон

Бети ачык – тастаңдаган, тартынбаган

Бети калың – кенебес, тоотпогон

Бети кара – адамкерчиликчиз, уятсыз

Jun 13

Кыргыз организминин сыры

 Салмоор ДЫЙКАНОВ, коомдук ишмер

Кыргыздар эркиндикте төрөлгөн, эркиндикте миң жылдар бою жашаган. Кыргыз элинин улуттук мүнөзү ушул эркиндикте жаралган. Алар кулчулукту көргөн эмес жана бул мүнөзү менен кулчулукта, басмырлоодо таптакыр жашай албайт. Кыргыз эли байыртан эле өзүн өзү өз башчылары аркылуу башкарчу…

Улут деген жөн эле көп адамдардын жыйыны эмес, бул өзүнчө тирүү организм. Ар бир кыргыз ошол кыргыз улут организминин клеткасы. Кыргыз элинин салттары – бул кыргыз улут организминин жашоо программасы. Ар бир организм өз ата-бабасынан калган салттары, мыйзамдары менен  өсөт, гүлдөйт, мөмөлөйт, утат, жеңет. Организм өз куту, өз коду, өз мыйзамдары менен жашаса, ал оорубайт, ден соолугу чың, кубаты күчтүү, акылдуу, бай болот. Согушпу, экономикабы, илимби, маданиятпы – бүт жерде бүт нерседен утат. Организм өз кодун өзгөртсө, башка, чоочун организмдердин кодун туураса, анда ал сыркоолойт, ар кандай жаралар, оорулар жугат.

Толугу менен

Jun 05

Кудай конок

Бул – бейтааныш адамдардын жол жүрүп келе жатып күтүлбѳгѳн жерден үйгѳ түшүүсү. Ал ѳзүнүн кудай конок экенин айтат, же айтпай да коет. |Үй ээси болгон  мүмкүнчүлүгү менен аны сыйлоого аракеттенет. Мындай конокту элибиз жогору баалашкан. Аны кудайым ѳзү жибергендей, кызыралекимсалам түнѳп кеткендей сезишкен. Элибиздин сыйын, пейилин эч нерсе менен ѳлчѳѳгѳ болбойт.

Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби

Jun 03

Конок насиби

Бул – сыйлуу тамакты мейманга сактоо. Уяттуу адамдар келип калса, алдына коюу. Кыргыздар конок келгенде дасторкон үстүнүн ѳтѳ жупуну болушуна ѳзүлѳрү аябай уялышкан. Үкѳккѳ салып катып, аны кулпулап, балдарына да берүүчү эмес. Карын май ошондой учурда бузулган. Ал күнү меймандын аркасы менен бапырап дасторкон үстү карк болуп, кел бери делип, бала-бакыранын оозу майланып, үй ичине береке кире түшчү. Анан жандык союшуп, муну “конок ѳз ырыскысы менен келет” деген ниетти ичтен тартуулап турушкан.

Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби

Jun 01

Меймандын колуна суу куюу

Мунун да ата салты, эне баркы бар. Адатта, кѳбүнчѳ эркек бала колго суу куюушу шарт. Суулукту сол ийинге илип, чылапчынды четинен кармап, жылымык суусу бар кумганды же чайнекти оң колго кармап, эт жээрде солдон оңду кѳздѳй карай меймандын колуна акырындан бѳлүп-бѳлүп, чачыратпай куюш керек. Ошондо колун жууп аткан адам ѳзүнүн батасын берет. Эт желип, бата тиленип бүткѳндѳн кийин суу оңдон баштап солго (аяк ѳйдѳ) куюлат. Баталар кайра берилет. Балага суу куйдуруу салт. Анда конокту сыйлоо адеби жатат. Мындан бала-бакыра таалим-тарбия алат.

Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби

May 30

Кайрат айтуу

Бул – башына күн түшүп, аза күтүп, казасы каар жутуп турган адамдын кѳңүлүн жубатуу. Салыштырмалуу санжыралуу сѳзкеп, накыл-насаат аркылуу ага дем берүү. Бу бир келип-кетүүчү жарык жана жалган дүйнѳдѳгү болмуштарды ырааттуу, ишенимдүү айтуу менен тигиге күч-кубат берүү…  Азыр да кайрат айтуучулук, муңайымдуулук жѳрѳлгѳлѳрүбүз бар.

Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби

May 27

Угузуу

Бул – жамандык кабарды ѳзүнүн жѳрѳлгѳсү менен бир топ адамдар топтошуп, билдирбей келип айтуу. Адатта, айрым кѳз караштардан да, түштѳн да, айыл ичинин жүрүш-турушунан да жүрѳк сезген учурлары бар.

Угузуу – элибиздин эчактан келе жаткан салттуу кѳрүнүштѳрүнѳн аталгандыктан мунун да алгылыктуу жагдайларын эл ойлоп тапкан. Комуздун муңдуу күүсү аркылуу да туюндурган. Ыр менен угузуу анын арбайын ого бетер кѳтѳргѳн. Мындайда угузууну да аттуу-баштуу адамдарга тапшырган. Ал кеп тѳркүнүн тѳгѳп келип айткан.

Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби

May 24

Мурас калтыруу

Бул – атадан калган байлыктан (мал-мүлктѳн) балдарына, жакындарына үлүштүрүлүшү. Кѳзү ѳткѳн ата-энелердин, жесирдин мал-мүлкүн жакындары ич ара калыс кармап, шарттарына карата, жакындыгына жараша, улуулата балдары (кыздары да) бѳлүшүп алуу. Жаш жетимдер мал-мүлкү менен жакындарынын колуна ѳткѳн учур да болот. Мында эс тартып, мал-башка ээлик болгуча ошол жакын туугандарынын кѳзѳмѳлдүгүндѳ жүрѳт. Туугандыктын шарты боюнча жетим-жесирине элибиз ѳтѳ кайрымдуулуктун чегине жетчү.

Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби