Apr 04

Нурланбек НЫШАНОВ, «Ордо Сахна» фольклордук-этнографиялык тобунун музыкалык жетекчиси: «Байыркы кайрыктарда чоң энергетика бар»

Маектешкен Канышай БЕШБАЕВА

Кыргыздын улуттук музыкасы, улуттук аспабы дегенде кѳпчүлүк комузду, темир ооз комузду түшүнѳт. Кыргыздын булардан тышкары жыгач ооз комуз, чогойно чоор, сыбызгы, керней, сурнай сыяктуу элдик аспаптарынан дээрлик кѳбүбүздүн маалыматыбыз жок. Бүгүн кепке тарткан маектешибиз Нурланбек Нышанов жогоруда аты аталган аспаптардын баарында ойноп, улуттук консерваторияда, Күрѳңкеев атындагы музыкалык мектепте нукура элдик аспаптар боюнча сабак берет. Биз музыкант менен кыргыздын байыркы музыкасы, коомчулуктун сейрек кездешүүчү аспаптарды кабыл алышы, алардын жасалыш тарыхы туурасында сѳз кылдык.

– Нурланбек  мырза, кыргыз аспаптарынын жан дүйнѳңүзгѳ жакындыгы эмнеден улам болду?
– Менин балалыгым 70-жылдарга туура келди. Бул мезгилде элдик аспаптар экинчи планга чыгып, эстрадалык-вокалдык топтор түзүлүп, аспаптардан аккордеон менен гитара абдан популярдуу болуп турган эле. Комуз, темир комузда ойногон ѳнѳрпоздор солгундап, кыл кыякчылар саналуу гана болуп калган. Ал эми чоор, сыбызгы сыяктуу аспаптарда ойногондор дээрлик жокко эсе болуп кеткен. Бул ошол учурдун идеологиясына, замандын ѳзүнѳ жараша болгон. Албетте, кыргыз эли үчүн аккордеон менен гитаранын да кызматы чоң. Бирок, ошол мезгилде булар улуттук обондорду, күүлѳрдү артка сүрүп салган.

Толугу менен

Apr 03

Ѳрүүлүк (кѳчүп келүү)

Жакын кѳчүп келген үй-бүлѳнүн жакын-алысына карабай, куржун кечеге тамак-аш (бышкан эт, каймак, май, боорсок, кымыз, бозо, ж.б.), айрымдарына кездеме, мал, буюм-тайым (шырдак, туш кийиз, тѳшѳк, кийит ж.б.) алып барып, жаңы конуштагы эшик-тѳрүн кѳрүү. Ал үй да жетине албай, бар оокатын аябай, кабыл алат. Жандык союп да коет.

Айрым учурда ѳрүлүктѳп баргандарга кайра кийим да кийгизет. Сыр билги немелер бири-бирин сыйлап турат.  Жакшы кошуналар ырыстуу тамактарына тең орток болушат. Конок келген үйдүн кадырлуу меймандарынын катарында отурушат. Ѳрүлүктѳн таарыныч да, мактаныч да пайда болот. «Жанаша кѳчүп барсам, беш токоч ѳрүлүгү болбоду», «Эшик-тѳрүн кѳрѳ элекпис, кошуна-колоңго жок немелер экен» сыяктуу сындар айтылат. Ушундайдан алыс-жакындардын аралары ачылап кетүүлѳрү да болуп жатат.

Маалымат булагы: Амантур Акматалиев, “Баба салты, эне адеби” китеби

Mar 29

Каада-салт. Эреже. Жол-жобо

“Кыргыздын улуттук каада-салты, үрп-адаты” китебинен

ЖАН ТҮЛѲѲ

Жан түлѳѳ тѳмѳндѳгүдѳй максат-тилек менен ѳткѳрүлѳт: кайсы бир кишинин (аял-эркек)  асыл жаны наркы дүйнѳгѳ ѳтѳ турган болуп калса ( ооруп, кырсыкка учурап ж.б.) Кудай ар кандай жолдор-себептер менен ырайым кылып, аян-белги берүүсү аркылуу жандыкка ѳткѳрүп берүү аркылуу ѳткѳрүлүүчү түлѳѳ.

Жан түлѳѳгѳ атаган кара улакты эчкини алып келип курмандыкка чалаарда Кудайга мындай деп кайрылуу керек:
“Кудайдын аты менен баштаймын.
О, кудурети күчтүү  улуу Кудай!
Ушул улакты (эчкини) Баланчанын улуу (кызы) Түкүнчѳнүн жаны үчүн кабыл ал! Бул балаңдын бул дүйнѳлүк ѳмүр жашын узарт, ѳлүмдѳн сактап кал! Келе турган ажалды улактын жаны аркылуу алып кет. Ушул ѳтүнүч-тилегибизди кабыл ал!”

Толугу менен

Mar 29

Аял турмушу – заман күзгүсү

Кубатбек ОСМОНОВ

«Катуу сѳзүм айтпасмын, артылтып камчы чаппасмын»
(«Манастан»)

«Баламдын бутуна кирген тикенек, менин карегиме кирсечи» деген ары таңгалыштуу, ары философиялык кыйыр маанидеги терең ой камтыган сѳз бекеринен эл ичинде айтылып калбаптыр. Ал эми жигиттин кызга карата: «Сен үчүн жаным курман» деген сѳзүн бир же бир нече жигит курман болуп кетсе дагы жогорудагы эне сѳзүнѳн бийик коюуга эч мүмкүн эмес. Он ай омурткасы сыздап, болочок наристени боюнда кѳтѳрүү, кан-жаны  кетип, аны жарык дүйнѳгѳ алып келүү, ак сүтүн берип асыроо, тарбиялоо татаал иш болгондуктан – «эне сүтүн эч ким актай албайт».

Толугу менен

Mar 29

Улустун улуу майрамы жана «Кыргыз Таануу» кыймылынын тушоо кесүүсү

Кубатбек ОСМОНОВ, фотожурналист, кыргыз чоросу

Бишкектеги «Манас Айылы» этнографиялык комплексинде 20-март күнү жети боз үй тигилип,  25 уюм, коом, фонддордон турган мекенчилдердин «Кыргыз Таануу» коомдук уюмдар тилектештигинин тушоосу Улустун улуу күнүн белгилѳѳ менен бирге кесилди.

Салттык баалуулуктун  негизинде адегенде малга бата кылынып, токтогулдук Токторбай ага байыркы кыргыз элинин бакшылык-шаманчылык өнөрүнүн  негизинде зикир чалды. Умай энелер Жаңылкан Короолу кызы жана Гүлжамила Шакирова элибизге аруу тилектерди каалап Нооруз  майрамына келгендерди аластаса, Жапаркул Раимбеков Кыдыр Атанын батасын ыроолоду. Ак таңдай акындар  жар салып,  манасчылар рухий баалуулукту  ааламга таратты.  Ырчылар,  комузчулар,  жаңы жаш таланттар, ыр-күүнү  сүйгөн элибиздин шыктуулары да өнөрлөрүн элге тартуу кылды.  Нурак Абдрахманов, Бакыт Мамаев, Токтобек Асаналиев, Фатима Султанова, «Достор» тобу, өспүрүмдөрдүн «Жаз» бийчилер тобу, ошондой эле  бул майрамда өздөрүнүн да  тушоосун кесишкен Рая Нурказиева жетекчилик кылган  №86 орто мектептин жаш окуучуларынан түзүлгөн “Насыйкат” тобунун комузчулары майрам шаңын чыгарды. Удаасы менен үч бѳбѳктүн тушоосу да кесилип, жел тамандар жарышка түштү. Ал эми Кубанычбек Тезекбаевдин «Тай тебиш» боюнча шакирттери  жана Актан Ажымамбетов жетектеген «Таймаш спорт» федерациясынын балбан билек  шамдагай жигиттери бабаларыбыз басып өткөн  тарыхыбызды  эске салып, Кошой ата менен  Жолойдун  таймашын көрсөтүштү…

Толугу менен

Mar 20

Кудалашуу салты. Аялдар расими

Асыкбек Оморов (Чын Темир)

Кыргыз эли эң байыркы эл болгондуктан кырктан ашык уруулар Азиянын чыгышы Манчжуриядан баштап Днепр (Делбирим) дайрасына чейин жашап, ар кайсы сырткы күчтөр болгон уйгур, кытай, калмак элдери менен тарыхта белгилүү болгондой ар кылымда, ар кандай убактарда согушуп, бирде жеңип, бирде жеңилип, оомалуу-төкмөлүү дүйнө дегендей, ар кайсы багытка чачылып, бирде толукталып, бирде бөксөрүп, элибиз азайып келген. Ал эми XI кылымдын аяк ченинде сельжуктардын султанынын өтүнүчү менен кыргыз каганаты Орто Азияда бийлик жүргүзүп турганда Европанын рыцарларына каршы, же болбосо диндер ортосундагы согуштарда капырларга каршы 30 миң атчан кыргыз жоокерлери ислам динин сактоо үчүн сельжуктарга (түрктөргө) 1096-жылы жардамга барышып, алар менен бирдикте төрт жыл катары менен согушушкан. Ушул согуштан бир да кыргыз жоокери тирүү өз мекенине кайткан эмес. Бул кыргыз элинин сырткы душмандар менен болгон кагылышуусундагы саны жагынан көп жоготууга учураган согуштарынын бири десек эч жаңылышпайбыз. Ата-бабаларыбыздын тосмолуу мүрзөлөрү бүгүнкү күндө да Түркиянын Никей шаарында турат. Буга окшогон тарыхый мүрзөлөр Монголияда, Манчжурияда, Кытайдын мурунку Тан империясында, Ооганстан аймактарында сакталып калган.

Толугу менен

Mar 20

Кыргыздын ырым-жырымдары

Асыкбек Оморов (Чын Темир)

Кыргыздын ырым-жырымдары кылымдар бою атадан балага оозеки айтылып, сакталып келген. Аларды жөнөкөй адамдардан эл башкарган бий, болуш, хан, каган, атургай императорлорубузга чейин ыйык тутуп, өз жашоолорунда колдонуп келишкен.

Толугу менен

Mar 20

“Насыйкат” күүсү

Кенжебек Алдаяр, комузчу

Жолугушууң- айрылганың, айрылышууң- табышканың… Кудурети күчтүү улуу Кудай улуу диндерди жаратып, адамдарды өзүнө баш ийдирүүнү, таанытууну көздөгөн. Кандай жеңиштер, кандай Бакыттар, кандай Байлык, кандай Мураттар болбосун, улуу Кудайдын жаратмандыгынын жемишинин бир учкундары бул дүйнөдө, бул жарыкта оопасыз. Же бул жашоодо бүгүн бар да, эртеңжок деген залкар ой толгогон сезим күү кылына келтирилип, Насыйкат деп ат берилип, адамдарга жараша түрдүү улутка түрдүү элге түрдүү диндер таратылып, жайылтылып, убактысы келгенде ал пайда болуп, убактысы келгенде алардын касиети, сыры өз мөөнөтүн өтөп бүтүп, өзүнөн өзү жок болгон.

Толугу менен

Mar 20

«Аталардын аманаты, азыркылардын аракети»

Роза Аманова, КР эмгек сиңирген артисти, искусство таануу илимдеринин кандидаты, «Кыргыздын салттуу музыкасы» фондусунун жетекчиси

Көчмөн кыргыз элибиздин тарыхын добулбастын добушунда сактап, Алтайда, Энесайда эн тамгасын жараткан эзелки кыргыз калкынын баскан жолун кыл кыяктын, комуздун күүлөрүндө кайрып, «Манас» баштаган Улуу өнөрдүн мунарасын сыбызгынын сыйкырдуу үнүнөн тургузган кыргыз элинин салттуу музыкалык казынасы – айтуучулук, аспапчылык жана аваздык-аспапчылык өнөрү.

Кыргыздын салтуу музыкасы калкыбыздын кайгысы менен кубанычын, тарых-таржымалын, эне тилин, максат-тилегин, үрп-адатын, салт-санаасын, эстетикалык жана философиялык түшүнүктөрүн санжырасы менен жомокторунан баштап эпосторунда, обон кайрык ырларында жана күүлөрүндө сактап келди.

Толугу менен

May 26

Кыргыздын ырым-жырымдары

Асыкбек Оморов (Чын Темир)

Кылымдар бою укумдан тукумга өтүп келген бул элдик асыл сөздөр ойго жоомарт, мааниси өтө терең келип, ар бир ата-эне өзүнүн балдарына ар кандай ырым-жырымдарды үйрөтүп келишкен. Бул кыргыз ырым-жырымдары айрым бир адамдын эмгеги болуп эсептелбестен, жалпы элдик оозеки чыгарма болуп, укум-тукумга эстафета сыяктуу өз маани-маңызын жоготпой ушул күнгө чейин сакталып келет.

Улуттун уңгусу бул – тил. СССР убагында орустар өз эне тилибизди унуттурууга аркеттенишип, балдарыбызга мажбурлап орус тилин таңуулап окутуп, атургай, өз тарыхыбызды эмес, мектептен баштап институт, университеттерге чейин КПССтин (Советтер Союзунун Коммунгисттик партиясы) тарыхын окутуп келишти.

Толугу менен